დ.მენდელეევის ელემენტთა პერიოდული სისტემის \/ ჯგუფის ქიმიური ელემენტი.ატომური ნომერი-15,ატომური მასა-30,973. ფოსფორი მნიშვნელოვანი ბიოგენური ელემენტია.ბუნებრივი ფოსფორი შედგება მხოლოდ ერთი იზოტოპისგან: 31P.საკოორდინატო რიცხვი 4. არალითონი;მყარი ნივთიერება.ალოტროპიული მოდიფიკაციები-თეთრი,წითელი,შავი და სხვა. სულ 11მოდიფიკაცია. ფოსფორი მე-12 საუკუნეში აღმოაჩინა არაბმა ალქიმიკოსმა ალქიდ ბეხილმა. მისი მიღების თარიღად ითვლება 1675წ.,როდესაც ჰ. ბრანდმა მიიღო სიბნელეში მნათი ნივთიერება. ფოსფორის ელემენტური ბუნება დაადგინა ფრანგმა მეცნიერმა ა. ლავუაზიემ.
გავრცელება ბუნებაში
მაღალი ქიმიური აქტიურობისგამო ფოსფორი ბუნებასი ტავისუფალი სახით არ მოიპოვება. მისი მნიშვნელოვანი მინერალებია: ფოსფორიტი,ფტორაპატიტი,ქლორაპატიტი,ჰიდროქსიაპატიტი და სხვა. დედამიწის ქერქში ფოსფორის შემცველობაა 0,125%. ფოსფორი ნაერტების სახით სედის მცენარეულ უჯრედებში,ადამიანისა და ცხოველების ძვლოვანი,ნერვული და კუნტოვანი ქსოვილების შედგენილობაში.
მიღება
ფოსფორის მისაღებად გამოიყენება კალციუმის ფოსფატი,რომელსაც ქვიშასტან და კოქსტან ერთად ახურებენ ალექტროღუმელში (1500 გრადუსზე). რეაქციის დროს ფოსფორი მიიღება ორთქლის სახით,რომელიც ქყალსი კონდენსირდება. ამ გზით მიღებული თეთრი ფოსფორი ხანგძლივი გახურების დროს ქყალი ფოსფორად გარდაიქმნება.
გამოიყენება
თეთრი ფოსფორის გამოყენება მისი მომწამლავი თვისებების გამო შეზღუდულია. იგი გამოიყენება მხოლოდ ლაბორატორიებსა და სამხედრო საქმეში. წითელ ფოსფორს იყენებენ ასანთის წარმოებაში ,ზოგიერტი მარილის დასამზადებლად და სხვა. ფოსფორის ანჰიდრიდი იხმარება სითხეების გასაუწყლოებლად,აირების გასაშრობად,ქიმიური ნაერთებიდან ქყლის მოსაცილებლად. ფოსფორმჟავა ზირითადად გამოიყენება სასუქების წარმოებაში,სამხედრო საქმეში,მინის წარმოებაში. ფოსფორს იყენებენ,აგრეთვე,ზოგიერთი სახის ნახევარგამტარები დასამზადებლად. იგი შედის კალი ბრინჯაოს შედგენილობაში.
No comments:
Post a Comment